Anita Halina Janowska – Krzyżówka

Gdy we wrześniu 1939 roku Niemcy wprowadzili w Łodzi przepisy prawne III Rzeszy, sześcioletnia dziewczynka widoczna na okładce stała się „żydowską krzyżówką pierwszego stopnia” („ein jüdischer Mischling ersten Grades”). Tak bowiem zgodnie z Ustawami Norymberskimi nazywano dziecko Żydówki i Niemca. Krzyżówka jest opowieścią autobiograficzną. Dowiadujemy się z niej o rodzinie żyjącej pod okupacją niemiecką w nieustannym poczuciu zagrożenia, o niezwykłych losach żydowskich krewnych autorki, a także o jej dorastaniu w skomplikowanych powojennych czasach. Wówczas najważniejszą sprawą staje się dla niej poszukiwanie własnej tożsamości ideowej, religijnej oraz ? przede wszystkim ? tożsamości narodowej. Najpierw czuła się winna wobec Niemców, że jest Żydówką, później ? wobec Polaków i Żydów ? że jest Niemką. Wewnętrzny konflikt rzuca cień na całe jej życie. Nikogo i nigdy nie kochała tak bardzo, jak swego ojca ? Niemca. Uratował żydowską żonę, żydowskie dzieci, a tuż przed końcem wojny wpadł w „kocioł” zastawiony na AK-owską grupę konspiracyjną przez NKWD. Zginął bez wieści w sowieckim łagrze.
Nie uwalnia to autorki od poczucia winy za niemieckie zbrodnie. Gdy po wojnie, a zwłaszcza po pogromie kieleckim Żydzi boją się ujawniać swoje pochodzenie, ona je manifestuje. Przebywa w żydowskim sanatorium, w żydowskim domu dziecka i nie ukrywa tego w polskim środowisku. Dla kogoś z ustawicznym poczuciem winy, najbezpieczniejszym azylem okazuje się samotność.