Eligiusz Kozłowski – Historia oręża polskiego 1795 – 1939

Epoka omawiana w niniejszym tomie charakteryzuje się generalnie brakiem własnej państwowości, a w związku z tym i armii narodowej. Na przestrzeni przeszło 140 lat tylko Księstwo Warszawskie, rok 1830-1831 oraz II Rzeczpospolita (częściowo też Królestwo Polskie) to okresy, gdy istnieje suwerenne państwo polskie i armia polska. Jednak przez ponad 100 lat niewoli przewija się nieustannie myśl odbudowy państwowości i odradza się idea odbudowy siły zbrojnej. Tak było w epoce Legionów J.H. Dąbrowskiego, takie myśli snuli członkowie Wielkiej Emigracji oraz przywódcy wszelkich spisków i prób powstańczych do roku 1863…

Po upadku powstania 1863 r. myśl powstańcza i idea armii narodowej upadną na kilka dziesiątków lat. Odrodzą się one na początku XX w., nabiorą bardziej masowego charakteru tuż przed wybuchem I wojny światowej. Owe organizacje paramilitarne, organizowane pod zaborem austriackim, strzelcy w siwych mundurach, Drużyny Bartoszowe i inne tworzyć będą przyszłą armię Polski Niepodległej.

Różnorodność orientacji politycznych w społeczeństwie polskim rodziła takąż różnorodność i w powoływanych przez nie formacjach zbrojnych. Obok więc Legionów Polskich, walczących u boku mocarstw centralnych, powstaną inne, krótkotrwałe, przy boku Rosji, jak na przykład Legion Puławski. Po kryzysie legionowym niemieccy okupanci będą usiłowali stworzyć Polską Siłę Zbrojną, w podziemiu natomiast rozrastać się będzie do 50 tys. członków Polska Organizacja Wojskowa, podstawowy trzon odrodzonego Wojska Polskiego po listopadzie 1918 r. We Francji pod koniec wojny powstanie silna, dobrze uzbrojona Armia Błękitna…

Po listopadzie 1918 r. następuje scalenie wszystkich dotychczasowych formacji wojskowych w jedno odrębne Wojsko Polskie, które już praktycznie od swych narodzin stanie w ogniu walki o przyszły kształt i granice Rzeczypospolitej.   źródło opisu: Wiedza Powszechna, 1984