Henryk Rzewuski – Listopad. Romans historyczny z drugiej połowy XVIII wieku

„Listopad. Romans historyczny z drugiej połowy wieku XVIII”, powieść Henryka Rzewuskiego z 1at konfederacji radomskiej i barskiej, wydana w Petersburgu w latach 1845-46. Zamierze­niem autora było przeciwstawienie dwu środowisk społeczno-kulturalnych – szlachty ziemiańskiej, żyjącej wg dawnego obyczaju, i scudzoziemczałych wielkomiejskich kół dworsko-arystokratycznych. Stąd paralelizm jako zasada kompozycji i wprowadzenie dwóch równorzędnych bohaterów, braci Strawińskich, którzy rozdzieleni w wyniku rozwodu rodziców – otrzymali krańco­wo odmienne wychowanie i odmiennie przeżyli pierwszą młodość: Ludwik, absolwent korpusu kadetów w Luneville, ulubieniec europejskich salonów, pnie się po stopniach kariery jako zaufany szef gabinetu królewskiego; Michał, edukowany w konwikcie zakonnym i powiatowej palestrze, dorabia się, pod surowym okiem ojca, pozycji i majątku jako jurysta. W części l, rozgrywają­cej się na prowincji litewskiej, osią akcji są sprawy prywatne: dramat wzajemnej miłości narzeczonej Michała, pięknej
i cnotliwej Zosi Kunickiej, i Ludwika, szlachetnego, ale przesiąkłego amoralizmem swojej sfery, zakończony uwięzieniem Zosi w stolicy w celu poślubienia wybrańca serca. W części 2 ciężar zainteresowania przenosi się na sprawy publiczne: akcja skupia się wokół nieudanego porwania króla przez barzan w listopadzie 1771. Tragiczny zbieg okoliczności doprowadza do pochwycenia Michała, uczestnika zamachu (historyczny Strawiński nosił inne imię i zdołał ujść pogoni), przez Ludwi­ka, przybyłego na ratunek Stanisława Augusta; kiedy Michał zostaje stracony mimo rozpaczliwych wysiłków brata, doprowadzających do zerwania z królewskim protektorem, Ludwik, nie mogąc znieść hańby mimowolnego bratobójstwa, odbiera sobie życie.
Nietrudno odnaleźć w „Listopadzie” zalety pióra znane z „Pamiątek Soplicy”, przede wszystkim barwność opartego na żywej jesz­cze tradycji obrazu szlacheckiego obyczaju i mentalności; pojawiły się jednak w utworze także elementy nowe, które zadecydo­wały o jego miejscu w rozwoju historycznym prozy powieściowej w literaturze polskiej: wyzyskanie osiągnięć literatury światowej (zwłaszcza romansu sentymentalnego i walterskotyzmu), spójność powieścio­wej już, nie gawędowej, kompozycji, umiejętność konstruo­wania fikcji literackiej z przykrojonych do jej potrzeb wydarzeń dziejowych, pogłębienie psychologiczne i wzbogacenie środków cha­rakterystyki postaci. Walor artystyczny dzieła, wybitnego w kontekście literatury własnej epoki i do dziś atrakcyjnego czytelniczo, obniża tendencja, tyleż wsteczna, ile natrętnie podkreślana: wykazanie wyż­szości społecznej i moralnej rodzimego modelu kultury sarmackiej. Anachroniczność i niedwuznaczna wymowa ideologia poglądów autora – wyrażonych też bezpośrednio, sze­rzej i ogólniej we wstępie i licznych przypiskach — bronionych przez sojuszników spod znaku — koterii petersburskiej, wywołała wystąpienia polemiczne nawet ze strony jej sympatyków (S. Chołoniewski przeciw proponowanemu w po­wieści wzorowi dewocyjnej religijności), a przede wszystkim z kręgu Gwiazdy (A. Marcinkowski). Utwór został przełożony na kilka języków.   źródło opisu: http://pl.shvoong.com/books/novel-novella/1900216-…(?) źródło okładki: http://allegro.pl/rzewuski-listopad-romans-history…»