Immanuel Kant – Krytyka praktycznego rozumu

Ze wstępu tłumacza:
(…) Kant ustanawia idealne normy postępowania, a nie realne pobudki działań; rozpatruje kryteria maksym postępowania, a nie rzeczywistych czynów; chodzi mu o przedmioty, możliwe z punktu widzenia etyki, a więc o pojęcia dobra i zła, a nie o rzeczywiste przedmioty ludzkiego chcenia. I Kant w podobny sposób rozumie tu wolność człowieka. Nie jest to wolność czynów, wolność realna, lecz wolność wyboru maksym postępowania, a nawet naczelnej zasady moralności. Wolność ta na tym polega, że w sądzie naszym o tym, co dobre moralnie, nie kierujemy się względami zmysłowości, lecz od nich niezależni, jako istoty rozumne i myślne [inteligibilne – przypis redakcji], ustanawiamy naczelną formalną zasadę moralności. Gdybyśmy nie byli wolni, nie mielibyśmy świadomości prawa moralnego; wolność jest ratio essendi tego prawa, jest warunkiem istnienia syntetycznego apriorycznego sądu, wyrażającego to prawo, jest więc wolnością transcendentalną nawet w ścisłym znaczeniu tego słowa, tj. umożliwiającą poznanie aprioryczne (praktycznego rozumu). Poznanie to różni się zasadniczo od poznania teoretycznego rozumu. Rozum teoretyczny poznaje to, co jest; poznanie rozumu praktycznego jest poznaniem tego, co być powinno.