Jan Zatorowski – Synderesis et conscientia. Koncepcja podmiotowej normy moralnej w tekstach Tomasza z Akwinu- jej źródła i kontynuacje

Publikacja poświęcona jest zagadnieniu sumienia. Przedstawia dochodzenie do koncepcji sumienia ogólnego i szczegółowego od czasów Sokratesa aż do czasów nam współczesnych. Omawia i podkreśla znaczenie podmiotowej normy moralnej, jaką jest pierwsza zasada ludzkiego postępowania: czyń dobro, unikaj zła. Sumienie, inaczej mówiąc, jest skłonnością naturalną intelektu do dobra. Tę zdolność intelektu nazywamy synderezą. Ona właśnie skłania nas ku dobru, a „trzyma” z dala od zła… O ile, rzecz jasna, człowiek podejmie „wyzwanie”, jakim jest dla niego usprawnianie w sobie stałe i ciągłe naturalnych zdolności, w tym także tej. Publikacja niezwykle ważna w czasach ogólnego kryzysu moralnego, bo zwraca uwagę na strukturę człowieka i jej wewnętrzny porządek. Podkreśla rozumność istoty ludzkiej i jej wolność. Rozumność i wolność jako elementy istotowe struktury ludzkiej wyróżniają człowieka spośród stworzeń tego świata, niejako przenoszą go powyżej doczesności, odnoszą do porządku wiecznego istnienia, kierują ku Bogu, sytuują pośród bytów osobowych, jakimi są Aniołowie i Osoby Trójcy Świętej. Człowiek, współstanowiony przez duszę, której władzami są właśnie intelekt i wola, może ich co prawda nie używać, nie być świadomym dysponowania nimi i posługiwania się nimi, ale one stanowią jego wyposażenie i decydują o jego człowieczeństwie. Konkretny człowiek nie może pozbyć się swego człowieczeństwa, swej istoty, ale może się człowieczeństwu sprzeniewierzyć, mówiąc literacko może dopuścić dominowanie w sobie tego, co w nim ze zwierzęcej bestii. Mówimy wtedy zarówno o zezwierzęceniu człowieka, jak i – nazywając poszczególne akty ludzkiego działania – postępowaniu nieuporządkowanym, a więc takim, które zaprzecza wewnętrznemu porządkowi struktury ludzkiej. Innymi słowy nazywamy nieuporządkowanymi te zachowania ludzkie, które abstrahują od wewnętrznego porządku w człowieku, którego swoiście pilnuje, i na którego szczycie stoi intelekt i sumienie. Pomocą im są właśnie pierwsze zasady. Rozum ludzki posiada szczególną zdolność odczytania i nauczenia się pierwszych zasad bytowania i poznania, w swej funkcji rozumu praktycznego posiada zdolność uzyskania i sprawnego posługiwania się pierwszą zasadą postępowania, roztropnością i sprawnością sztuki.Rzadko podkreśla się fakt związku sumienia z wolnością człowieka. Człowiek tymczasem manifestuje swą wolność właśnie poprzez postępowanie zgodne ze swym sumieniem. W tym sensie więc wierność własnemu sumieniu jest podstawą ludzkiej wolności i autonomii.   źródło opisu: Von Browiecky 2013 źródło okładki: Von Browiecky 2013