John Gray – Po liberalizmie, eseje wybrane

Liberalizm to zasada prawa politycznego, według którego władza publiczna, mimo swej potęgi, sama sobie narzuca ograniczenia, tak aby nawet kosztem tej władzy zostawić w rządzonym przez siebie państwie miejsce do życia dla wszystkich tych, którzy nie myślą ani nie czują tak jak ona, czyli tak jak silniejsi, jak większość.”

Dla wszystkich wariantów tradycji liberalnej wspólna jest koncepcja człowieka i społeczeństwa. Przede wszystkim koncepcja ta jest indywidualistyczna, gdyż uznaje moralny prymat jednostki nad jakimikolwiek roszczeniami ze strony społeczeństwa; jest egalitarna, gdyż uznaje równość wszystkich ludzi i odrzuca wszelkie prawne czy polityczne porządki uznające różną wartość poszczególnych jednostek; jest uniwersalistyczna, gdyż głosi niezmienność natury ludzkiej i nadaje drugorzędne znaczenie kontekstom historycznym i formom kulturowym; jest wreszcie meliorystyczna, gdyż twierdzi, że instytucje społeczne i polityczne są zdolne do samoregulacji i samodoskonalenia.

Taka koncepcja jednostki i społeczeństwa nadaje liberalizmowi tożsamość, przezwyciężającą jego wewnętrzną różnorodność i złożoność. Należy bowiem zwrócić uwagę na to, że myśl liberalna miała w kulturze europejskiej wiele różnych, nawet sprzecznych źródeł, a jej historyczne wcielenia były często odmienne.

Liberalizm czerpał swoje korzenie zarówno ze stoicyzmu, jak i z chrześcijaństwa; z jednej strony wychwalał siłę rozumu, z innej odrzucał twierdzenia oparte na racjonalnych przesłankach. Tak więc jak widać tradycja liberalna szukała potwierdzenia w wielu różnych nurtach filozoficznych. Jak każdy nurt myśli współczesnej, liberalizm zyskiwał rozmaite odcienie w tych kulturach narodowych, w których zadomowił się na dłuższy czas. Historia liberalizmu francuskiego wyraźnie różni się od angielskiego; w Niemczech liberalizm zawsze napotykał specyficzne problemy; liberalizm amerykański, choć czerpał inspiracje z Anglii i Francji, bardzo szybko zyskał nowe, własne rysy.

Można odnieść wrażenie, że nie ma jednego liberalizmu. To jest jednak błędny wniosek. Cztery wspomniane składniki liberalnej koncepcji człowieka i społeczeństwa decydują o jednolitości tradycji liberalnej. Nie są to dwie czy kilka tradycji, ani też zespół rozproszonych idei. Mimo tego zróżnicowania liberalizm pozostaje koncepcją integralną   źródło opisu: Fundacja Aetheia 2008 źródło okładki: Fundacja Aetheia 2008