Katarzyna Zachwatowicz-Jasieńska – Polskie belcanto. Jak śpiewać dobrze z płytą CD

Polskie belcanto to podręcznik; zawiera podstawowe wiadomości z zakresu anatomii i fizjologii głosu, wyjaśniające niektóre mylne, a rozpowszechnione pojęcia, zwłaszcza dotyczące oddychania (nieznajomość powszechna – automatyzm tej funkcji). Podkreślenie niedocenianego, podstawowego znaczenia artykulacji, prawidłowej wymowy, również języka polskiego…

Rozwinięciem argumentów opisywanych są liczne ilustracje, mogące przemówić do wyobraźni, a także pamięci osoby uczonej, stanowiące novum w porównaniu z dotychczasowymi podręcznikami. Książce towarzyszy płyta zawierająca słuchowe uzasadnienie sformułowań, pozwalająca lepiej zrozumieć i zapamiętać podstawowe założenia podręcznika – oparcia prawidłowego śpiewu na dobrej wymowie (a nie na oddychaniu), dającej swobodę i podbudowującej piękno głosu.

Od wielu już lat brakuje na polskim rynku wydawniczym podręczników do śpiewu, które ujmowałyby anatomię, fizjologię i dydaktykę tego przedmiotu. Polskie belcanto wypełnia skutecznie tę lukę, będąc pozycją przeznaczoną dla szerokiego kręgu odbiorców:

1. Dla średnich (II st.) szkół muzycznych, akademii muzycznych oraz ognisk muzycznych prowadzących naukę śpiewu, a także kursów dla śpiewaków i piosenkarzy;
2. Dla młodzieży (od ok. 17 lat) pragnących rozpocząć naukę śpiewu;
3. Dla osób uczących śpiewu, niezależnie od wykształcenia, pragnących uzupełnić swoją wiedzę;
4. Dla księży, kleryków i organistów.

Praca Katarzyny Zachwatowicz Polskie belcanto jest zwięzłym, a zarazem precyzyjnym zbiorem najbardziej istotnych wiadomości o sztuce wokalnej. Ma charakter popularnonaukowy, ale bardzo trafnie ujmuje najważniejsze zagadnienia z dziedziny fizjologii głosu, metodyki nauczania śpiewu, a także interpretacji dzieła wokalnego. Zwięzłość wypowiedzi powoduje, że tak skomplikowane problemy, jak oddychanie w śpiewie, appoggio, funkcja rezonatorów czy fizjologia rejestrów są podane w formie skrótowej, ale to należy uznać za walor pracy popularnonaukowej – zbyt bowiem skomplikowane wywody na temat np. fizjologii krtani i oddechu mogłyby zniechęcić wielu potencjalnych czytelników do uważnego studiowania pracy Katarzyny Zachwatowicz.

Wiele rozdziałów Polskiego belcanto przynosi nowe, oryginalne spojrzenie na problemy sztuki wokalnej. Do szczególnie interesujących rozdziałów należą rozważania o artykulacji (ciekawe spojrzenie na najbardziej rozpowszechnione błędy wymowy w śpiewie w języku polskim, a także niektórych językach obcych), o śpiewaniu po polsku, o kształceniu ucha i w ogóle o problemach nauki solfeżu (w pełni podzielam opinię Autorki o zaniedbaniach w Polsce). W obszarze spraw techniczno-wokalnych duże zainteresowanie wzbudza rozdział „Sucha zaprawa”, który z całą pewnością powinien zainteresować wielu czytelników (jest to również oryginalna teoria Autorki).

Autorka operuje językiem literackim, bardzo klarownym i łatwo zrozumiałym nawet w opisie trudniejszych zjawisk z zakresu sztuki wokalnej. Będzie to zatem dodatkowy atut w dotarciu do szerszego grona czytelników.

Zakres tematyczny pracy i klarowność wywodu dają pewność, że Polskie belcanto będzie stanowić interesującą i potrzebną lekturę dla różnorodnego kręgu odbiorców: przede wszystkim dla nauczycieli śpiewu solowego w różnego typu szkołach (wyższych, średnich, w ogniskach muzycznych), następnie dla studiujących wokalistykę w akademiach muzycznych i szkołach muzycznych II stopnia, dla nauczycieli wychowania muzycznego w szkołach podstawowych i ogólnokształcących.

Śpiewanie powinno być przyjemnością i dla odbiorcy, i dla wykonawcy – śpiewa się przecież dla siebie. Ma być przyjemnością zarówno dla zawodowego śpiewaka, jak i dla dziecka w szkole, dla matki i ojca śpiewających z dziećmi.

Jeśli ma być przyjemnością, powinno być łatwe i proste, a wiemy, że tak nie jest. Nauka śpiewu, nauka techniki wokalnej, sposobu wydobywania głosu, estetyki dźwięku jest procesem bardzo długim i żmudnym, trwa zwykle wiele lat, wymaga ogromnej cierpliwości, zaangażowania, samodyscypliny, pasji – i to zarówno od uczącego się, jak i od jego pedagoga. Co należy zrobić, aby osiągnąć sukces? Jak pracować, aby po zakończeniu żmudnego okresu pracy nad głosem obie strony (uczeń i pedagog) mogły powiedzieć sobie, że zrobiono wszystko, aby wykształcić śpiewaka – artystę.
Wiemy doskonale, że jest to sprawa wybitnie indywidualna, ale są pewne kanony, zasady, wypracowane schematy, które zawsze będą się przewijać w każdym procesie nauki u każdego – o tych zasadach jest ta książka.

Autorka postanowiła ująć w jedną całość ogromną wiedzę teoretyczną, ale i zdobywaną przez kilkadziesiąt lat własną wiedzę praktyczną zarówno artystyczną, jak i pedagogiczną.

Już sam tytuł Polskie belcanto charakteryzuje główny cel, jaki stawia sobie Autorka: Polak śpiewający po polsku. Motywem, jaki przewija się w całej pracy, jest dykcja i wymowa w języku polskim – nie brak wszakże odnośników i ciekawych porównań sposobu artykulacji głosek w podstawowych językach obcych najczęściej używanych w śpiewie i wynikających stąd konsekwencji.

W książce znaleźć można wszystko, co śpiewak powinien wiedzieć: szczegóły anatomiczne gardła, krtani i strun głosowych poparte bardzo przejrzystymi rysunkami, zagadnienia pól czuciowych, rezonatorów, oddechu, rejestrów, akustyki, artykulacji, umiejscowienia dźwięku itp. Cały ten materiał napisany jest tak przejrzystym, klarownym i komunikatywnym językiem, że czyta się go jak ciekawą powieść. To opinia zawodowego śpiewaka, jednak zdaję sobie sprawę, jak ważne są te cechy tekstu dla młodego adepta, który dopiero zgłębia tajniki zawodu – dla niego taka książka jest nieocenioną wręcz pomocą naukową. Rozdział poświęcony artykulacji jest pełen interesujących przykładów ćwiczeń – nie tylko po polsku.

Red. PWN Barbara Nowakowa:
Pracę przedłożoną do zaopiniowania uważam za bardzo interesującą. Istota zagadnienia, tak cenna ze względu na sposób odniesienia się do poszczególnych jej wątków będących ustawicznym procesem poszukiwawczym w praktyce pedagogicznej, została ujęta bardzo ciekawie. Wszyscy ci, którzy kształcą młodych artystów śpiewaków, wiedzą dobrze, jak w codziennej żmudnej pracy pojawiają się rozliczne problemy oraz uwarunkowania pozwalające te problemy rozwiązywać z pomyślnym skutkiem. Rozległa wiedza, inteligencja i poziom humanistyczny autorki pozwalają te bogate procesy śledzić z pozytywnym przemyśleniem w stosunku do własnych doświadczeń i obserwacji. Widoczny jest w tej pracy personalny i emocjonalny stosunek do omawianych zagadnień, niekiedy otwierający możliwość dyskusji. Autorka ma jednak prawo patrzeć na sztukę śpiewu przez pryzmat własnego myślenia.

Zgodnie z tytułem podręcznika właściwie zaakcentowana jest potrzeba idealnej formy artykulacji języka polskiej, jak i środków służących do tego celu. Układ tematyczny skonstruowany jest niekonwencjonalnie, pobudza wyobraźnię, wzbogaca treść licznymi i odpowiednimi piktogramami i przykładami tekstowymi.

Głos jako instrument muzyczny podlega prawom nauk ścisłych, jak przede wszystkim anatomia, fizyka, akustyka. Wszystkie te aspekty zostały przez autorkę uwzględnione. Cenne są odniesienia do zapisów i traktatów okresu empiryzmu w sztuce śpiewu, np. Garci Marchesi, Faure, ale również poglądów i stanowisk badaczy współczesnych, np. Husson, De Guiros, Ross, Fabre, Whitlock, Appelman.

Reasumując, praca ta jest dziełem potrzebnym pedagogom śpiewu solowego. Praktycznie każdy uczący czy też instruktor, mający do czynienia z formowaniem głosu ludzkiego (nie tylko śpiewaczego), znajdzie w tym podręczniku znakomite wsparcie dla swej wiedzy i praktyki.

W dziedzinie polskiej literatury popularnonaukowej w zakresie omawianego tematu praca pani Katarzyny Zachwatowicz wypełnia lukę wydawniczą i spełnia oczekiwania na współczesne publikacje dotyczące tego tematu.