Lechosław Lameński – Stach z Warty Szukalski i Szczep Rogate Serce

Tytułowy bohater książki Lechosława Lameńskiego – Stanisław Szukalski (1893-1987), urodzony w Warcie koło Sieradza jako syn ubogiego kowala, znany później bardziej jako Stach z Warty Szukalski, to jeden z najbardziej kontrowersyjnych artystów polskich, którego niekonwencjonalne zachowanie, udziwnione słownictwo, zwłaszcza jednak szokujące teorie i hasła na temat szkolnictwa artystycznego, były powodem największych skandali w życiu artystycznym Krakowa i Warszawy w okresie dwudziestolecia międzywojennego.
Ten charyzmatyczny rzeźbiarz, rysownik, projektant i teoretyk, gorący przeciwnik sztuki francuskiej i jej zgubnego – jego zdaniem – wpływu na sztukę polską, niemal całe swoje długie i barwne życie przebywał w USA, gdzie osiadł jako młody, zaledwie dziesięcioletni chłopiec. W Polsce, którą bardzo kochał (choć stosunek do rodaków, zwłaszcza do recenzentów i krytyków sztuki, miał więcej niż negatywny), pojawiał się na krótko i raczej przelotnie. Początkowo przez blisko cztery lata (1910-1913) studiował rzeźbę w krakowskiej ASP, potem pojawił się w Krakowie i Warszawie na kilka miesięcy dopiero na przełomie 1928-1929 roku, a następnie w latach 1936-1939, aby ostatecznie osiąść w Katowicach, gdzie na zlecenie wojewody Grażyńskiego podjął się realizacji dwóch płaskorzeźb na gmachu Muzeum Śląskiego oraz pomnika Bolesława Chrobrego (niestety ich modele gipsowe zniszczyli hitlerowcy we wrześniu 1939 roku). Po raz ostatni przyjechał do Polski – na kilka tygodni – w 1957 roku.
W połowie 1929 roku Szukalski zorganizował z grona swoich gorących zwolenników Szczep Rogate Serce, grupę artystyczną czynną faktycznie do jesieni 1936 (choć formalnie Szczep istniał jeszcze na początku lat 70.). Grupa wydawała własne pismo „Krak”, ulotki i kartki pocztowe (z reprodukcjami prac Szczepowców i Mistrza), zorganizowała kilkanaście wystaw (w kraju i za granicą), proklamowała nowy typ nauczania w tzw. „Twórcowni”, podczas gdy Szukalski kierował jej poczynaniami z dalekiej Kalifornii, gdzie mieszkał – z małymi przerwami – aż do śmierci. Tam też wymyślił w 1940 roku teorię Macimowy (nad którą następnie pracował do końca życia), w myśl której wszyscy ludzie mówili niegdyś jednym językiem, a był nim język polski. Dla udokumentowania swojej tezy (łączącej rozważania lingwistyczne, z badaniami historycznymi, antropologicznymi i archeologicznymi) napisał ponad 42 tomy tekstu, które zilustrował blisko 14 tysiącami bardzo precyzyjnych rysunków. Niestety, patologiczna niechęć do krytyków, trudny charakter, problemy finansowe, zwłaszcza jednak brak współpracy z reprezentantami lokalnych środowisk artystycznych, skutecznie izolowały Szukalskiego, jego skomplikowaną sztukę i coraz bardziej irracjonalne (szalone) koncepcje artystyczne zarówno na gruncie amerykańskim jak i w odległej Polsce, w której pomijano go z reguły milczeniem.
Lechosław Lameński jest historykiem sztuki, który jako pierwszy – po II wojnie światowej – zajął się w sposób systematyczny i naukowy przybliżeniem sylwetki twórczej Stanisława Szukalskiego i omówieniem dziejów oraz dokonań Szczepu Rogate Serce. Do chwili obecnej napisał kilkanaście poważnych artykułów i wstępów do katalogów, których treść była związana ze sztuką uprawianą przez niepokornego Stacha z Warty Szukalskiego i jego uczniów. Tak więc książka Stach z Warty Szukalski i Szczep Rogate Serce, to w rzeczywistości efekt ponad trzydziestoletnich badań autora nad tematem. Mamy zatem do czynienia z publikacją niezwykle rzetelną pod względem dokumentacyjnym, imponującą ilością wykorzystanych źródeł i różnorodnej literatury, wyjaśniającą wiele narosłych przez lata nieporozumień i nieścisłości z życia artysty oraz poczynań Szczepowców. Jednocześnie jest to książka bardzo obiektywna i wyważona, a Lechosław Lameński nie unika odpowiedzi na kwestie trudne i złożone (w tym o antysemityzm Szukalskiego, jego nacjonalizm, szowinizm, a nawet kwestie ewentualnej choroby psychicznej). Książka ma logiczną konstrukcję, i mimo że jest to publikacja stricte naukowa, została napisana z myślą o czytelniku bardzo dobrą polszczyzną, potoczyście i jasno. W efekcie, mimo dużego nasycenia obszernego tekstu licznymi faktami i datami (zwłaszcza dwóch pierwszych rozdziałów przybliżających biografię Szukalskiego i dzieje grupy), w gruncie rzeczy jest to bardzo interesująca książka do czytania przez wszystkich. Lekturze bardzo wyważonego tekstu towarzyszy blisko trzysta bardzo różnorodnych ilustracji (w tym wielu całkowicie nie znanych polskiemu czytelnikowi) pozwalających na właściwą percepcję ciekawych rozważań autora.
Wszyscy, których interesuje życie artystyczne Polski okresu dwudziestolecia międzywojennego, bogaty i różnorodny obraz sztuki tamtego czasu, z pewnością czekali na tę książkę od lat. Jej intrygująca, wręcz fascynująca treść (poparta oszczędną choć bardzo wysmakowaną i ciekawą szatą graficzną na wysokim poziomie edytorskim), wypełnia w niezwykle udany sposób jedną z białych plam polskiej historii sztuki XX wieku.   źródło opisu: http://www.wydawnictwokul.lublin.pl/sklep/product_…(?) źródło okładki: http://www.wydawnictwokul.lublin.pl/sklep/product_…»