Lilla Moroz-Grzelak – Bracia Słowianie. Wizje wspólnoty a rzeczywistość

Studium Bracia Słowianie. Wizje wspólnoty a rzeczywistość Lilli Moroz-Grzelak wydane w Slawistycznym Ośrodku Wydawniczym Instytutu Slawistyki PAN poświęcone jest procesom zbiorowej autoidentyfikacji Słowian. Prezentowana książka ukazując punkty styczne pomiędzy pięcioma narodami słowiańskimi wypełnia lukę w badaniach dotyczących wizji wspólnotowych, które sprowadzane były dotąd do słowianofilstwa, wzajemności słowiańskiej czy panslawizmu. Interdyscyplinarny charakter monografii staje się przy tym ważnym przyczynkiem do określenia miejsca współczesnej slawistyki w jej poszukiwaniach własnego języka warsztatowego oraz odkrywania kolejnych zagadnień integrujących rozpadający się słowiański świat.
Autorka podjęła w nim udaną próbę stworzenia szerszej syntetycznej panoramy zjawisk wspólnotowych wśród pięciu narodów słowiańskich widzianych zarówno przez pryzmat rzeczywistości historycznoliterackiej, jak i dojrzewających w politycznych dyskursach narodowych ideologii. Temat hipotetycznych i urzeczywistnionych międzysłowiańskich związków etnicznych rozwinęła w oparciu o rekonstrukcję narracji zawierających wyrażenie „bracia Słowianie”, które istnieje we wszystkich językach słowiańskich. Przypomniała więc, iż powszechne przyjęcie nazwy „Słowianie” w całej Słowiańszczyźnie było najdawniejszym i najpowszechniejszym objawem ich łączności w przeszłości. Następstwem tego były tworzone wizje wspólnoty, którą roztaczali przedstawiciele poszczególnych ludów, tworząc swoiste imaginarium etniczne w oparciu o więzy krwi. Natomiast pisarze, myśliciele, ideolodzy i fantaści kreowali je w określonej rzeczywistości, posiłkując się odwołaniami do wielkiej jedni etnicznej oraz pojęciem braterstwa. L. Moroz-Grzelak skoncentrowała się na funkcjonowaniu wyrażenia w XIX stuleciu, kiedy w okresie krystalizowania się, odradzania i kształtowania nowoczesnych narodów paradoksalnie frekwencja jego występowania była największa. Nie ograniczyła się jednak tylko do wizji wspólnotowych tego okresu, ale poprowadziła temat do czasów najnowszych, zauważając powrót idei także współcześnie.
Wypowiedzi autorów publikowanych w prasie oraz teksty okolicznościowe działaczy niepodległościowych, jakie odnalazła w archiwach i bibliotekach, pozwoliły udokumentować treści, jakie niosło to wyrażenie wkraczając do piśmiennictwa oraz wskazać następujące zmiany w widzeniu wspólnoty, jak też przenikanie idei i wzajemne inspiracje. Istotne stało się przy tym ukazanie okoliczności polskiego oddziaływania na innych „braci Słowian” – Chorwatów, Serbów, Bułgarów i Macedończyków – oraz ich stosunku do Polski postawionej na pewnym etapie dziejów poza obręb słowiańskiego świata. Autorka w sześciu rozdziałach monografii ukazała ewolucje postaw – od polskiej fascynacji braterstwem z Rosją i późniejszym usunięciem Polski z ekumeny jako „Judasza Słowiańszczyzny”, do południowosłowiańskich fascynacji utopijnym zamysłem braterstwa etnicznego oraz wzajemnego przenikania i oddziaływania idei. Zaprezentowany w książce materiał ułatwia odpowiedź na szereg pytań – Czym faktycznie była słowiańska wspólnota? Jakie były jej początki? Co było jej podstawowym wyznacznikiem? W jaki sposób autorzy pisali o Słowianach, w jaki zaś o obcych? Kto był dla nich obcy i dlaczego? Czym stawała się w takiej sytuacji wspólnota terytorialna i co ona znaczyła? Jakimi hasłami posłużono się współcześnie powołując się na jedność Słowian? A także, na ile pierwiastek emocjonalny zdominował poglądy o utopijnej idei, i na ile mit ogólnej Słowiańszczyzny, kryjący się pod wyrażeniem zacierał granice między tym, co wspólne, a tym, co narodowe.   źródło opisu: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy 2011 źródło okładki: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy 2011