Marcin Jauksz – Krytyka dziewiętnastowiecznego rozumu. Źródła i konteksty „Pałuby” Karola Irzykowskiego

Palimpsest, to słowo-klucz do Pałuby, które pojawiając się w podtytule
Snów Marii Dunin Karola Irzykowskiego, metaforycznie wyraża zasadę
rządzącą kompozycją jednej z najwybitniejszych polskich powieści XX
wieku i zarazem otwiera ją na nowe odczytania. To zachęta do przebicia
się przez wierzchnie warstwy dzieła i podróży w głąb, w celu
odnalezienia tekstów, do których Pałuba nieustannie wraca, by użyć
sformułowania autora powieści, „w kształt linii spiralnej”. Podczas tej
podróży natknąć się można zarówno na prace własne Irzykowskiego, jak i
na ważne lektury, które niby drogowskazy znajdował młody klerk na swej
intelektualnej drodze. Rousseau i Kant, Stendhal i Poe, Nietzsche i
Mach, Tetmajer i Sienkiewicz – to tylko niektórzy z przewodników
Irzykowskiego i o ich realnym znaczeniu dla Pałuby próbuje rozstrzygać
ta rozprawa. Rekonstrukcja nawet najbardziej hipotetycznych spotkań
lekturowych młodego Irzykowskiego pozwala dookreślić metody wybrane
przez niego dla zakamuflowania drukiem własnych doświadczeń i dostrzec w
nim zapoznanego acz ważnego prekursora najwybitniejszych dzieł
Zachodniego krypto-autobiografizmu.

Niepodważalnym osiągnięciem pracy jest pokazywanie specyfiki miejsca
Irzykowskiego na kulturalnej mapie Młodej Polski, czemu towarzyszy jej
ponowne wykreślanie od centrum, jakie stanowi Pałuba. Komparatystyczne
bogactwo, zasięg zestawień, pomysłowość i precyzja ich formułowania są
zaiste imponujące. (…) Nie trzeba już dzisiaj rehabilitować Młodej
Polski, wiemy, że „tam nasz początek”, ale zrzędny krytyk Irzykowski
doczekał się wreszcie portretu artysty z czasów młodości.

Z recenzji prof. dr hab. Ewy Wiegandt
  źródło opisu: Matras źródło okładki: Matras