Micha Josef Bin Gorion (Berdyczewski) – Żydowskie legendy biblijne (tom 1)

Prezentowane dzieło Józefa Ben Guriona (urodzony w 1865 roku pod nazwiskiem Berdyczewski, zmarł w 1921 roku) to obszerny zbiór literatury midraszowej, Zawiera on – jak pisze sam autor – „te podania i mity Żydów, które, nawiązując do Pisma, wychodząc z niego i wielorako je uzupełniając, ciągną się przez całe biblijne piśmiennictwo żydowskie”. Berdyczewski zaczerpnął je przede wszystkim z Talmudu, w którym stanowią – obok halachy, czyli kodeksu i wykładni prawa żydowskiego – najważniejszą część komentarzy do Tory, Pięcioksięgu Mojżesza. Sięgnął też do innych źródeł: samodzielnych zbiorów midraszy, komentarzy do Biblii, zapomnianych, często pozostających w rękopisach i rozproszonych po świecie dzieł literatury rabinackiej, mistycznych traktatów i relacji.

Powstałe ostatecznie w 1913 roku Żydowskie legendy biblijne uporządkowane są zgodnie z tokiem wydarzeń w Biblii: od sześciu dni stworzenia świata do powrotu Żydów z niewoli babilońskiej. Poszczególne komentarze i legendy zostały wybrane przez Berdyczewskiego z wielu istniejących, często wykluczających się nawzajem wersji i z pieczołowitością skomplikowane w jedną całość.

Jak pisze sam autor, stanowią one uzupełnienie Biblii, żywy jej wkład, zmieniający się w zależności od czasu i miejsca, w jakich powstawał. „Jak zmienia się w wyobraźni ludu obraz świata, a nawet postać samego Stwórcy, tak przeobrażają się postacie samych bohaterów. Nie mamy więc jednego Adama, Noego, Abrahama, Dawida i Eliasza, lecz wielu”.

Do czego służą midrasze, hagada – dzieło rabinów i bardziej jeszcze swobodne, ludowe podania? Odpowiada Ben Gurion: „Ich celem jest nie tyle opowiadanie, ile wykładnia losów ludzkich i przypadków świata”. Pełni też funkcję komentarza do prawa: przykładu na to, jak stosować prawo Mojżesza (halachę) w życiu codziennym. Ożywiają abstrakcyjny kodeks, a przez to stale przypominają, że należy postępować wedle jego wytycznych. Bez hagady – jak pisze współczesny filozof żydowski, Abraham Joshua Heshel – halacha jest martwa.

Dzieło Berdyczewskiego (nie jedyne zresztą istniejące – por. np. monumentalny, siedmiotomowy zbiór Louisa Ginsberga, czy podręczną kolekcję Mendla G. Glenna) ma lekturę Biblii ułatwiać, choć nie może jej, oczywiście zastąpić. Autor zbioru zakłada dobrą znajomość pierwszych ksiąg Pisma; studiowanie midraszy ma za zadanie pobudzić do samodzielnej refleksji nad biblijnym tekstem, tekstem co bardzo ważne, podstawowym i objawionym in extenso.

Polskie wydanie Legend zawdzięczamy gdyńskiej oficynie „Uraeus”.