Miguel de Unamuno – Ciotka Tula

„Ciotka Tula”, powieść wybitnego hiszpańskiego twórcy Miguela de Unamuno, podobnie jak prezentowana wcześniej polskiemu czytelnikowi „Miłość i pedagogika”, ukazuje problemy życia rodzinnego. Jest to psychologiczne studium wybujałego, wręcz hipertroficznego instynktu macierzyńskiego. Główna bohaterka podporządkowuje mu swoje działania, wyrastając ponad otoczenia dzięki konsekwentnej bezwzględności i zaborczości. Zjawisko to, z pewnością w dużej mierze charakterystyczne dla tradycjonalistycznej mentalności hiszpańskiej, przedstawia Unamuno w sposób klarowny, odrzucając wszelką zbędną ozdobność. Dążenie do maksymalnej prostoty, ograniczenie środków wyrazu do elementów najniezbędniejszych widoczne jest przede wszystkim w obrazie psychiki głównej postaci kobiecej. Dla Unamuna pierwszorzędne znaczenie ma bowiem odnalezienie najgłębiej ukrytych motywacji psychologicznych zaskakującego niejednokrotnie postępowania bohaterów.

Postawa bohaterki może stanowić ilustrację zjawisk określanych w psychologii jako tłumienie i fałszywa świadomość. Ciotka Tula, wyrzekająca się osobistego szczęścia, rezygnuje z założenia własnej rodziny w imię wartości, które najwyżej sobie ceni: niewzruszonej czci kobiety oraz narzuconego sobie obowiązku poświęcania się rodzinie siostry, okazuje się – gdy zajrzeć w tajniki jej duszy – postacią tragiczną, „aniołem, który tworzy grzeszników”, wedle słów jednej z postaci powieści. Jest Unamunowska Tula ofiarą swego skłonnego do krańcowości temperamentu, uosobieniem arcyhiszpańskiej postawy stanowiącej klasyczny wyraz bolesnego rozdźwięku między rzeczywistością i stworzonym przez siebie wizerunkiem świata idealnego.

[Wydawnictwo Literackie, 1978]