– Niemcy górnośląscy. Leksykon biograficzny

„Niemcy górnośląscy. Leksykon biograficzny” to kolejna publikacja Domu Współpracy Polsko-Niemieckiej zrealizowana w ramach projektu „Historia lokalna na przykładzie wybranych powiatów, miast i gmin”. Jest to jedna z tych książek, które warto mieć w podręcznej biblioteczce. Ona może pomóc w uporządkowaniu wiedzy na temat historii Górnego Śląska i ludzi, którzy ją tworzyli. Dla tych zaś, którzy nic o przeszłości tego regionu nie wiedzą, powinna stać się przewodnikiem po ziemi nieznanej, jaką w świadomości wielu Polaków, w tym także tysięcy mieszkańców obecnego województwa śląskiego i opolskiego, pozostaje cywilizacyjny dorobek tych Ślązaków, którzy na co dzień posługiwali się językiem niemieckim.Leksykon zawiera 119 not biograficznych, co oczywiście oznacza, że dokonano daleko idącej selekcji, skupiając się na postaciach głównie XIX- i XX-wiecznych. Są wśród nich osoby bardzo znane, ale i takie, o których pamiętają już tylko historycy i naukowcy. W każdym jednak przypadku mowa jest o ludziach dla Górnego Śląska zasłużonych, niezwykłych, nieraz kontrowersyjnych i niejednomyślnie ocenianych przez niemiecką i polską historiografię, ale zawsze – nietuzinkowych.W leksykonie podzielono ich na kilka kategorii. Wśród „księży, teologów, sióstr zakonnych i filozofów” odnajdujemy nazwiska: Bernarda Bogedaina, Georga von Koppa czy Josepha Martina Nathana. Wśród „urzędników, polityków i przedsiębiorców”: Franza Ballestrema, Friedricha Grundmanna i Carla Ulitzkę. Wśród „naukowców, inżynierów i lekarzy”: Kurta Aldera, Juliusa Rogera i Otto Sterna. Wśród „muzyków”: Josepha Elsnera, Michaela Jary’go i Franza Wachsmanna. Wśród „malarzy i rysowników”: Hansa Bellmera, Georga Heyducka i Vincentego Mrzygloda. Wśród „rzeźbiarzy i architektów”: Theodora Kalidego, Thomasa Myrtka i Leo Schendzielorza. Wśród „pisarzy, poetów, tłumaczy i wydawców”: Horsta Bienka, Gustava Freytaga i Augusta Scholtisa. Wśród „aktorów” i sportowców”: Willy Fritscha, Georga Thomallę i Ernesta Willimowskiego.To ostatnie nazwisko zamyka tę publikację. I jest niczym symbol. Symbol wolny od nacjonalistycznych emocji. Ten wielki piłkarz „Ruchu” Chorzów i reprezentacji Polski, a potem także Kaiserslautern i reprezentacji Niemiec, jest bodaj jednym z najwyrazistszych przykładów ludzi pogranicza, których losy i wybory życiowe silnie zdeterminowane zostały przez historię i XX-wieczne totalitaryzmy. Zapewne jego nazwisko mogłoby się pojawić również w zupełnie innym leksykonie, zbierającym biogramy polskojęzycznych Ślązaków. I też nie byłoby to nadużycie. Zresztą, gdy dobrze się wczytamy w życiorysy także wielu innych postaci ujętych w tej książce, to łatwo się przekonamy, że dziesiątki z nich wyrastało na styku różnych kultur i religii, języków polskiego czy morawskiego. Jak – na przykład – zmarły kilkanaście lat temu wybitny pisarz Hans Lipinsky-Gottersdorf, którego krytyka literacka okrzyknęła mianem „Prusaka z duszą słowiańską”; jak poeta Max Herrmann-Neisse, który na znak protestu opuścił w roku 1933 Niemcy, by kilka lat później popełnić samobójstwo. Obaj bynajmniej nie byli żydami, a ewangelikami. Nie uniknęli jednak – jak tylu innych, których sylwetki się tutaj przybliża – dramatów i rozterek życiowych, których górnośląska ziemia nikomu nie szczędziła, nie bacząc na deklarowaną narodowość, wyznanie czy język.”Niemcy górnośląscy. Leksykon biograficzny”, Opracowanie: Łukasz Kuś. Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej. Gliwice, Opole 2004, s. 166, cena za egz. 10 zł (zamówienia z Polski) i 10 Euro (zamówienia spoza Polski)   źródło opisu: Matras źródło okładki: Matras