praca zbiorowa – Od Mojżesza do Mahometa

Wielu wybitnych przywódców religijnych występuje w historii jako „twórcy” i „założyciele” religii. Wprawdzie nie wszystkie, nawet wielkie religie powołują się na pewnych ludzi jako swych „założycieli”, ale wiele dawnych i współczesnych religii uznaje swe pochodzenie od jakiegoś przywódcy, którego imię zachowuje jako symbol i najistotniejszy ze swych przymiotów. O takich religiach w przeciwieństwie do „naturalnych” – zwykło się mówić, że zostały „założone”.

(…) Mówiąc o „założeniu religii”, nie chcemy twierdzić, jakoby jakiś natchniony prorok na podstawie własnych przeżyć i przemyśleń faktycznie „tworzył” nową religię i rozpowszechniał ją w świecie. Religia jest zjawiskiem społecznym i tak jak każde zjawisko społeczne podlega określonym prawom powstania, rozwoju i zaniku. Nie rodzi się ona z woli jakiejś jednostki, nie jednostka jest jej twórcą i przyczyną. Religia powstaje i rozwija się wskutek oddziaływania czynników religiotwórczych, które są na ogół liczne i skomplikowane.

[Iskry, 1970]