Władimir Propp – Morfologia bajki

W. Propp wysunął tezę, iż wszystkie bajki magiczne zbudowane są na bazie jednorodnego schematu. Na materiale 100 bajek o odmiennych fabułach, posługując się metodą dedukcyjną, wyodrębnił elementy składowe (funkcje) bajki, a następnie wykazał ich stosunek względem siebie i wobec całości. Stworzył klasyfikację bajek opartą na funkcji, przez którą rozumie działanie bohatera i jego znaczenie dla toku akcji. Te same funkcje w różnych bajkach mogą być przypisane różnym bohaterom i przedmiotom, stąd ilość funkcji jest ograniczona, zaś liczba postaci niezmiernie wielka. Propp stwierdził, że funkcje układają się w ciągi, które wzajemnie nie wykluczają się. Bajką rządzą rygorystyczne reguły następstwa funkcji, przy czym nie we wszystkich bajkach występują wszystkie możliwe funkcje. Bajka najczęściej rozpoczyna się od zarysowania sytuacji wyjściowej, za nią kolejno po sobie następują funkcje bajki. Propp wyłonił 31 funkcji, które podzielił na: funkcje przygotowawcze – odejście (ktoś odchodzi z domu), zakaz i naruszenie zakazu (bohater otrzymuje zakaz i łamie go często pod wpływem namowy ze strony swego antagonisty), wywiad przeciwnika na temat bohatera i uzyskanie informacji o bohaterze, podstęp (funkcji towarzyszy zmiana postaci antagonisty) i wspomaganie (bohater ulega namowom przeciwnika i pomaga mu), funkcje zawiązujące: szkodzenie (funkcja uruchamia akcję) lub brak kogoś lub czegoś, pośredniczenie (funkcja wprowadzająca bohatera), zainicjowanie przeciwdziałania (bohater decyduje się nieść pomoc), wyprawa (bohater opuszcza dom), pierwsza funkcja donatora (bohater zostaje poddany próbie) i reakcja bohatera (może mieć pozytywny lub negatywny charakter), przekazywanie środka magicznego (bohater otrzymuje środek magiczny), przemieszczanie przestrzenne (bohater zmienia miejsce pobytu), walka (bohater bezpośrednio ściera się z antagonistą), funkcje rozwiązujące: naznaczenie bohatera znamieniem, zwycięstwo (bohater jest zwycięzcą), likwidacja braku czegoś, powrót bohatera, pościg (antagonista podąża za bohaterem) i ocalenie, nie rozpoznane przybycie (bohater nie rozpoznany wraca do domu), roszczenie fałszywego bohatera, trudne zadanie (otrzymuje je bohater), wykonanie zadania, rozpoznanie bohatera, zdemaskowanie antagonisty, transfiguracja (bohater zmienia swą postać), ukaranie przeciwnika, wesele. Bajki zawierające jednorodne funkcje Propp klasyfikuje jako bajki jednego typu. Często funkcje tworzą pary binarne. Bohaterom, wokół których grupowane są kręgi tematyczne, przypisanych zostaje siedem ról: antagonista (ma wyrządzić szkodę bohaterowi) – szkodzenie, walka, prześladowanie; donator – przygotowanie do przekazania środka magicznego i przekazanie go; pomocnik – przenoszenie bohatera w przestrzeni, likwidacja nieszczęścia, ocalenie od pościgu, transfiguracja bohatera; królewna (poszukiwana postać) – trudne zadania, zdemaskowanie, rozpoznanie, ukaranie antagonisty, wesele; osoba wprowadzająca bohatera – wysłanie; bohater – wyruszenie na poszukiwanie, reakcja na żądanie donatora i wesele; uzurpator – roszczenia, wyprawa na poszukiwania, negatywna reakcja na żądania donatora. Funkcje odpowiadają za rozwój akcji. Kolejność funkcji jest stała i tworzy strukturę gatunku. Funkcje łączone są za pomocą elementów takich jak: powiadomienie, motywacje i elementy wiążące przy potrojeniach. Morfologia bajki Proppa przyczyniła się do tworzenia tzw. gramatyk tekstowych (R. Barhes, A.J. Greimas).