Antoni Czechow – Sachalin

Obok „Wspomnień z domu umarłych” Dostojewskiego jest to najbardziej wstrząsający opis rosyjskiego prawzoru Gułagu.

Intensywne przygotowania do podróży na „wyspę katorżniczą” rozpoczął Czechow w styczniu 1890r., traktując to przedsięwzięcie jako obowiązek obywatelski; poczynił wtedy gruntowne studia nad dziejami i geografią Syberii oraz historią rosyjskiego prawa i więziennictwa. Po blisko trzymiesięcznej podróży dotarł na wyspę 10 lipca tegoż roku. W trakcie następnych trzech miesięcy pobytu na Sachalinie dokonał tam gigantycznej pracy: odwiedził wszystkie więzienia i osiedla, sam przeprowadził spis ludności, zbadał warunki życia więźniów i osiedleńców.

Książkowe wydanie „Sachalinu” — po wcześniejszym druku w prasie — ukazało się w Rosji w 1895 r. i mocno poruszyło opinię publiczną, przyczyniając się do pewnego złagodzenia losu katorżników.